در حال حاضر متوسط سرانه مصرف لبنیات حیوانی در جهان 180 کیلوگرم در سال است که این مقدار در کشورهایی که لبنیات بیشتری مورد استفاده قرار می‌دهند به 200 تا 400 کیلوگرم هم می‌رسد. نکته جالب اینجاست که این مواد از ابتدا بخش عمده‌ای از رژیم غذایی افراد بزرگسال را تشکیل نمی‌داده‌اند و به مرور با توسعه صنعت لبنیات حیوانی و تقویت باور اینکه آن‌ها برای سلامتی مفید هستند، مصرف این دسته از مواد غذایی افزایش پیدا کرده است.
اما آیا واقعا این‌طور است؟ پاسخ این سوال خیر است! ضرر مصرف لبنیات حیوانی به دلیل ارتباط آن با ایجاد برخی مسائل جدی سلامتی، زیر ذره‌بین دانشمندان و کارشناسان تغذیه هستند. به عبارتی مفید بودن آن زیر سوال قرار دارد. اما این مضرات چه هستند و آیا وقت آن نرسیده که به فکر جایگزین آن‌ها از منابع سالم گیاهی باشیم؟
1-ضرر مصرف لبنیات حیوانی به دلیل وجود هورمون
شیر گاوی که به صورت روزانه مورد مصرف قرار می‌گیرد، مقادیر زیادی استروژن و پروژسترون دارد. موضوعی که نگرانی جدی برای کارشناسان و متخصصان تغذیه ایجاد کرده است. این موضوع به خصوص با دست‌کاری‌های انسان و تغییر ژنتیک گاوهای شیری با هدف تولید مداوم شیر چالش بزرگتری را بوجود می‌آورد. متاسفانه حتی شیرهای ارگانیک هم حاوی مقادیر بالایی از این هورمون‌های مشکل‌ساز هستند؛ هورمون‌هایی که به طور طبیعی توسط گاوها تولید می‌شوند.
نتیجه این موضوع افزایش قابل توجه استرادیول و پروژسترون در خون و ادرار است. مطالعات نشان داده است مردانی که مصرف شیر گاو بالایی دارند، سطح تستوسترون در آن‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کند. از طرفی ثابت شده که بلوغ جنسی زودهنگام در بچه‌ها، می‌تواند در اثر مصرف شیر گاو باشد.
تحقیقات بسیار انجام شده در جهان هم نشان داده است که مصرف لبنیات یکی از نگران‌کننده‌ترین عوامل خظر برای بیماری‌های بدخیم وابسته به هورمون، مانند سرطان تخمدان، رحم، سینه و پروستات است.
2-ضرر مصرف لبنیات حیوانی و افزایش خطر ابتلا به سرطان
کازئین به عنوان پروتئین اصلی در لبنیات حیوانی به عنوان عاملی مهم در رشد و توسعه سرطان در بدن شناخته شده است. مطالعات نشان می‌دهد که تنظیم سطح کازئین در بدن و کاهش آن در رژیم غذایی، نسبت به عدم مصرف مواد غذایی سرطان‌زا، تاثیر بیشتری در کند شدن روند این بیماری دارد.
پیش بینی می‌شود فاکتور رشد شبه انسولین (IGF1) یا هورمون تاثیرگذار در رشد و تقسیم سلول‌ها به انواع طبیعی و سرطانی، در این میان نقش مهمی دارد. نوع تغذیه در تنظیم IGF1 بدن موثر است و مصرف پروتئین حیوانی (از جمله کازئین موجود در لبنیات) باعث افزایش سطح این فاکتور محرک سرطان در جریان گردش خون افراد می‌شود. در نتیجه مصرف لبنیات و پروتئین حیوانی با افزایش خطر ابتلا به سرطان مرتبط است.
3- خطر ابتلا به دیابت و بیماری ام اس با مصرف لبنیات حیوانی
به طور معمول سیستم ایمنی بدن، ما را در برابر میکروب‌ها و مواد مضر محافظت می‌کند. اما زمانی‌که توانایی تشخیص مواد آسیب‌زننده و بافت‌ها و سلول‌های طبیعی را از دست دهد، می‌تواند در قالب بیماری‌های خود ایمنی ظاهر شود. طبق تحقیقات مصرف لبنیات در ایجاد این نوع بیماری‌ها و همچنین دیابت نوع 1 مرتبط است.
در دیابت نوع 1 سیستم ایمنی بدن به پانکراس حمله می‌کند و در نتیجه بدن دیگر قادر به تولید انسولین برای تنظیم گلوکز نیست. مطالعات بسیاری ارتباط بین مصرف شیر گاو و افزایش شیوع دیابت نوع 1 را شناسایی کرده‌اند. طبق این تحقیقات مصرف لبنیات می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را تقریبا 1/5برابر افزایش دهد.
مصرف شیر گاو همچنین به عنوان عامل خطر در ابتلا به بیماری ام اس یا اسکلروزیس چندگانه که منجر به مشکلات عصبی غیر قابل پیش‌بینی و غیر قابل درمان می‌شود، شناسایی شده است.
4-حتی شیر پاستوریزه هم میکروارگانیسم مضر دارد!
شیر و سایر محصولات لبنی حیوانی به دلیل وجود انواع میکروارگانیسم‌ها، مرکزی مهم برای تجمع عوامل بیماری‌زا هستند. نکته قابل توجه این است که حتی روش‌های مدرن پاستوریزاسیون هم قادر به از بین بردن کامل این عوامل مضر نیست. میکروب‌هایی مثل سالمونلا، لیستریا، و ای کولای، شایع‌ترین میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا هستند که با مصرف لبنیات حیوانی وارد بدن شده و ایجاد مشکلات بسیاری در سلامتی می‌کنند. دلیل این موضوع هم از بین نرفتن کامل میکروب‌ها در طی فرایند پاستوریزاسیون است و این روش تنها با هدف کاهش (و نه از بین بردن کامل) میکروارگانیسم‌های مضر انجام می‌شود.
5- وجود آفت‌کش‌ها در لبنیات حیوانی
قرار گرفتن در معرض آفت‌کش ارگانوکلرین، یکی دیگر از مشکلات مرتبط با مصرف لبنیات حیوانی است. در حالی‌که آلودگی آفت‌کش‌ها بیشتر بر آب و زمین‌های کشاورزی تاثیر می‌گذارد، محصولات لبنی حیوانی هم به دلیل محتوای چربی خود ظرفیت بالایی برای تجمع این مواد سمی دارند. موادی که در محیط باقی می‌مانند و به راحتی می‌توانند به عنوان یک ماده سرطان‌زا در محصولات حیوانی و از جمله لبنیات جمع شوند.
گزارشات در کشور هند، نشان از وجود مقادیر بالایی از آفت کش DDT و هگزا کلرو سیکلو هگزان در شیر و سایر محصولات لبنی دارد. همچنین در شیر تولیدی از مراکز تولید لبنیات در دره رودخانه ساکو ایتالیا، سطوح بالایی معادل بیست برابر بیشتر از حد مجاز آفت کش هگزا کلرو سیکلو هگزان گزارش شده است. همه این موارد نشان از توجه ویژه به کاهش مصرف لبنیات حیوانی دارد. هر چه هست، آمار وجود آفت‌کش در محصولات حیوانی کمتر گزارش می‌شود و این ما هستیم که باید آگاهانه خود را در معرض این مواد سمی قرار ندهیم.
6- ضرر مصرف لبنیات حیوانی و چالش آنتی‌بیوتیک‌ها
آنتی‌بیوتیک‌ها در سراسر جهان برای پیشگیری از ابتلای دام به بیماری‌ها مانند پیشگیری از عفونت و بهبود رشد حیوان مورد استفاده قرار می‌گیرند. جدای از هشدارهای دانشمندان مبنی بر اینکه استفاده بیش از حد این مواد در صنعت دامداری باعث مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود، متاسفانه مقادیری از آن‌ها در شیر و سایر محصولات لبنی باقی می‌ماند. معمولا پیشگیری و کنترل این موضوع بسیار دشوار است، چون شیر گاو موجود در بازار از مراکز مختلفی توزیع می‌شود و مدیریت و سوابق مصرف آنتی بیوتیک از یک کارخانه تولید لبنیات به کارخانه دیگر متفاوت است. در نتیجه وجود باقیمانده آنتی بیوتیک در این محصولات چالش‌هایی از ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی تا واکنش‌های آلرژیک را بدنبال دارد.
7-ضرر مصرف لبنیات حیوانی و مشکلات استخوانی
حتما با این تیتر شما متعجب شده‌اید! بله تا به حال لبنیات به عنوان عاملی برای تقویت استخوان‌ها تبلیغ و شناخته شده‌اند. اما شواهد علمی در این خصوص ناکافی است و مطالعات گسترده انجام شده در جهان نشان می‌دهد که مصرف لبنیات ممکن است برای سلامت استخوان‌ها حتی مضر هم باشد. خطر افزایش شکستگی استخوان،از طریق ایجاد اختلال در تنظیم ویتامین D و بروز مشکل در شکل‌گیری استخوان نتیجه مصرف لبنیات حیوانی است. از طرفی محتوای بالای پروتئین حیوانی لبنیات باعث اسیدی شدن بدن می‌شود؛ برای خنثی کردن این موضوع بدن از کلسیم موجود در استخوان استفاده می کند نکته‌ای که به مرور زمان تاثیر مخربی بر سلامت استخوان دارد.
از طرفی شیوع بالای شکستگی استخوان در آمریکا با وجود مصرف سرانه بالای لبنیات حیوانی در این کشور، نکته قابل تاملی است. در حالی‌که کشورهایی مثل ژاپن و نروژ که سرانه مصرف لبنیات معادل یک سوم مقدار توصیه شده دارند،نرخ شکستگی استخوان در آن‌ها بسیار کم است. این آمار ما را به تفکر بیشتر وادار می‌کند و توجه بیشتر به تامین کلسیم بدن از منابع گیاهی مثل سبزیجات، حبوبات و مغزها.
آیا زمان تفکر بیشتر فرا نرسیده است؟!
نکته‌هایی که در این مقاله ذکر شد، به ما یادآوری می‌کند که زمان عوض کردن دیدگاه در خصوص مصرف لبنیات حیوانی فرا رسیده است.خوشبختانه با وجود شیرهای گیاهی متنوعی مثل سویا، بادام و برنج و سایر محصولات گیاهی که می‌توانند جایگزین لبنیات حیوانی شوند، ما مشکلی در مورد تامین کلسیم مورد نیاز بدن خود نداریم. کافی است با نگاهی دوباره به آنچه روزانه مصرف می‌کنیم، برنامه تغذیه‌ای متفاوتی برای خود طراحی کنیم که کمترین آسیب را برای بدن ما داشته باشد. به عنوان یک انسان کامل همه به‌دنبال صلح هستیم؛ صلح با بدن خود و البته صلح با حیوانات. پس شاید امروز همان نقطه آغاز ما در مسیر حرکت به سمت سالم زیستی و صلح و آرامش است.
مراجع:
