وگانیسم و کاهش مصرف آب ؟ آب عنصری ضروری برای زندگی همه ما است اما مصرف بی‌رویه، آلودگی و تغییرات آب و هوایی کمبود آن‌را به یکی از بزرگترین چالش‌های زیست محیطی در سراسر جهان تبدیل کرده است. سیستم تغذیه‌ای انسان‌ها مصرف کننده اصلی آب شیرین به حساب می‌آید و در این میان محصولات غذایی حیوانی نقش بزرگی را در هدر رفت آن بازی می‌کنند. شاید برای شما جالب توجه باشد که عدم مصرف گوشت و پیروی از سبک تغذیه گیاهخواری می‌تواند تا ۵۰ درصد در کاهش مصرف آب تاثیر بگذارد. حتما تا به حال به آن فکر نکرده بودید! بنابراین در این مطلب قصد داریم به شکل جزئی‌تر مفهوم وگانیسم و کاهش مصرف آب را تشریح کنیم.
محدودیت منابع آب شیرین، هشداری جدی است
۷۱ درصد سطح زمین از آب تشکیل شده است اما تنها ۳ درصد آن را آب شیرین در بر می‌گیرد. بیشتر منابع آب شیرین هم به شکل زیر زمینی یا یخ‌زده در قطب‌ها و یخچال‌های طبیعی یافت می‌شوند. بنابراین تنها بخش کوچکی از آن برای صنعت یا کشاورزی قابل دسترسی است.
اما آب شیرین به‌طور مداوم از طریق چرخه تبخیر اقیانوس‌ها و دریاها و بارش باران تولید می‌شود. با این حال میزان بارندگی و ذوب شدن مخازن برف و یخ که آب رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و منابع زیر زمینی را تامین می‌کنند، محدود است. این به معنای توجه به حفظ و نگهداری و مصرف متعادل آب شیرین است. متاسفانه انسان‌ها با استفاده بیش از ظرفیت این منبع ارزشمند و حیاتی، محیط زیست و بهره‌برداری آن را با اخلال مواجه می‌کنند.
کمبود آب و آسیب‌های جبران ناپذیر آن
نگرانی کمبود آب نه تنها زندگی امروز ما بلکه آینده بشر را نیز با تهدید روبرو کرده است. در حال حاضر حدود ۲ میلیارد نفر بر روی زمین به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و نیمی از جهان با کمبود آب مواجهند. این موضوع علاوه بر کم‌آبی بدن، عامل اصلی افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی از طریق آب آلوده است. اما علاوه بر نیاز مستقیم بدن به آب، سیستم غذایی ما نیز برای رشد محصولات مصرفی خود به آن وابسته است.
امروزه صنعت کشاورزی مسئول حدود ۷۰ درصد کل برداشت آب شیرین ما است و در نتیجه خشکسالی تهدید بزرگی برای تامین امنیت غذایی جهان به حساب می‌آید. آمار از بین رفتن سالانه ۹ میلیون نفر بر اثر گرسنگی و روبرو بودن ۲/۳ میلیارد نفر در جهان با ناامنی غذایی موضوعی است که به راحتی نمی‌توان از آن گذشت. کمبود آب تاثیر بسیاری بر محیط زیست و حیات وحش دارد. خشکسالی و آتش‌سوزی‌ها تاکنون باعث از بین رفتن ۳۰ درصد از جنگل‌ها در دهه‌های گذشته شده است و پیامدهای بسیاری هم بر تنوع زیستی دارد.
از طرفی محدودیت منابع آبی، درگیری‌ها و جنگ‌هایی بین کشورهای مختلف را بوجود می‌آورد. زیرا کشورهایی که دسترسی به منابع آب شیرین دارند، می توانند با ایجاد سد و قطع جریان طبیعی آب پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری را برای کشورهای دیگر که به آن منابع وابسته‌اند ایجاد کنند. و در نهایت، همین بس که پیش بینی‌ها حاکی از مهاجرت ۷۰۰ میلیون نفر تا سال ۲۰۳۰ به دلیل خشکسالی است. پس، آیا نباید چاره‌ای اندیشید؟
ردپای آب در محصولات حیوانی
ردپای آب (Water Footprint) یک محصول نشان‌دهنده حجم مصرف آب شیرین در سراسر زنجیره تامین آن است. این شاخص مقدار آب مصرفی برای آبیاری، کشاورزی، تولید انرژی و سایر فرایندهای صنعتی را محاسبه می‌کند. آگاهی از ردپای آب مواد غذایی نکات مهمی در مورد میزان صرفه‌جویی که می‌توانیم در اثر تغییر سبک تغذیه داشته باشیم را در اختیار ما قرار می‌دهد. از آنجا که صنعت کشاورزی و دامپروی ۷۰ درصد از برداشت جهانی آب شیرین را شامل می‌شود، غذای مصرفی ما بیشترین سهم را در ردپای آب هر فرد دارد. در این میان تولید گوشت و سایر فرآورده‌های حیوانی، تاثیر بیشتری دارند. مثال‌های زیر توضیح بیشتری در مورد نقش وگانیسم و کاهش مصرف آب می‌دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که گوشت گاو بیشترین میزان مصرف آب در بین مهم‌ترین منابع غذایی انسان دارد. به طور متوسط برای تولید یک کیلوگرم گوشت از گاو بیش از ۱۵ هزار لیتر آب مصرف می‌شود. یعنی میزانی به اندازه ۲۵ بار دوش گرفتن در حمام. در مقایسه با سبزیجات و محصولاتی مانند سیب زمینی نیز گوشت گاو در هر کیلوگرم ۵۰ برابر بیشتر آب مصرف می‌کند. بنابراین می‌توان با پرهیز از مصرف گوشت و پیروی از سبک تغذیه گیاهخواری میزان مصرف آب را تا حد زیادی کاهش داد.
آماری که توسط انجمن تغذیه آمریکا بر اساس ردپای آب متداولترین مواد غذایی مصرفی توسط مردم این کشور منتشر شده است، اطلاعات جالبی را در این خصوص ارائه می‌دهد.
| ردپای آب (لیتر) | میزان مصرف | نوع غذا |
| ۲۵۵۱ | ۱۷۰ گرم | استیک گاو |
| ۲۴۹۰ | یک عدد شامل نان، گوشت، گوجه فرنگی و کاهو | همبرگر |
| ۱۹۶ | یک عدد | تخم مرغ |
| ۱۲۸ | یک فنجان | قهوه |
| ۷۹ | یک بشقاب شامل گوجه فرنگی، خیار و کاهو | سالاد |
همان‌طور که در جدول مشخص است، گوشت گاو در قالب استیک و همبرگر و همین‌طور تخم مرغ بیشترین مقدار آب را برای تولید نیاز دارند. زیرا در حین فرایند تولید و پرورش دام، بیشتر تغذیه آن‌ها از سویا و ذرت انجام می‌شود که هر دو نیاز به آب فراوان دارند. حتی اگر این حیوان در مزارع از علوفه طبیعی نیز استفاده کند، باز هم این علوفه نیاز به آب باران بالایی برای رشد دارند. بنابراین ضروری است که بحث توجه به سبک تغذیه وگانیسم و کاهش مصرف آب بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
سایر اثرات سوء صنعت دامداری بر آب
اگر بخواهیم به شکل دقیق‌تری موضوع ردپای آب در صنعت دامپروری و تولید محصولات حیوانی را مورد بررسی قرار دهیم به دو نکته مهم در این خصوص می‌توانیم اشاره کنیم:
۱.فرایند ناکارآمد تولید محصولات حیوانی و مصرف آب
اثرات زیست محیطی بالای گوشت، لبنیات، تخم‌مرغ و ماهی بیشتر به دلیل فرایندهای تولیدی ناکارآمد آن‌ها است. زیرا حیوانات برای تولید محصول نیاز به خوراک و تغذیه بالایی دارند. از طرفی بیشتر کالری و انرژی موجود در خوراک مصرفی حیوانات در حین تبدیل به گوشت و سایر فرآورده‌ها از بین می‌رود. به عنوان مثال در حین تولید گوشت گاو ۹۸ درصد کالری و ۹۶ درصد پروتئین مواد غذایی گیاهی تلف می‌شود. این بدان معناست که انسان، ۷۷ درصد از کل زمین‌های کشاورزی را برای پرورش دام و تولید محصولات حیوانی استفاده می‌کند، در حالی‌که این محصولات تنها ۱۸ درصد کالری و انرژی مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند.
مهم‌تر اینکه زمینی که به عنوان چراگاه یا کشت خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گیرد، به شدت وابسته به آب شیرین و برداشت از منابع طبیعی مانند رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و آب‌های زیرزمینی است. از طرفی حیوانات نگهداری شده در دامداری‌ها، نیاز به آب برای حیوانات، نظافت و ضدعفونی تاسیسات دارند. این موضوع جدا از آبی است که برای فرآوری محصولات حین آماده‌سازی آن‌ها برای مصرف نهایی انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲.آلوده کردن منابع آبی توسط صنایع دامداری
فضولات حیوانی تولیدی از صنعت دامپروری، بعد از ورود به آب‌ها و منابع زیر زمینی، باعث رشد جلبک‌ها و پوشیده شدن سطح آب توسط آن ها می‌شود. در نتیجه آن، گیاهان آبزی نمی‌توانند رشد کنند و به مرور تجزیه شده و می‌میرند. موضوعی که در نهایت منجر به کمبود اکسیژن آب و از بین رفتن حیات آبزیان می‌شود.
آلاینده‌های دیگر مانند بقایای آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌های مورد استفاده برای حیوانات پس از ورود محیط زیست علاوه بر آلوده کردن مزارع اطراف دامداری‌ها، می‌تواند موجب از بین رفتن اکوسیستم جانوری در رودخانه‌ها و آلوده کردن منابع آب زیرزمینی شوند.
محصولات حیوانی در برابر وگانیسم و کاهش مصرف آب
موارد زیر نکاتی هستند که بر اساس مطالعات مختلف جمع‌آوری شده‌اند و می‌توانند ذهن ما را به سمت تاثیر بسیار وگانیسم و کاهش مصرف آب معطوف کند:
۱.صنعت کشاورزی (حیوانی و گیاهی) ۷۰ درصد آب مصرفی در جهان را به خود اختصاص می‌دهد. اما نکته مهم اینجاست که ۹۲ درصد این میزان به دامپروری و کشت محصولات برای تغذیه حیوانات ارتباط دارد.
۲. ۹۸ درصد حجم آب مصرفی برای دامپروری متعلق به پرورش و تامین خوراک دام حیوانات و به‌خصوص سویا است.
۳.نزدیک به ۷۲۵/۶ لیتر آب شیرین برای تولید ۱۰۰ گرم پروتئین از گوشت گاو مورد نیاز است و باز هم اثر وگانیسم و کاهش مصرف آب: در حالی‌که توفو، به‌عنوان جایگزین گیاهی گوشت، به ۹۲/۹ لیتر یعنی هشت برابر آب کمتر نیاز دارد.
۴.در حدود ۹۶ درصد از ماهی‌های مصرف شده در اروپا در آب شیرین پرورش پیدا می‌کنند که فضولات تولید شده توسط آن‌ها و باقیمانده غذاهای مصرف نشده‌شان محیط مناسبی برای تولید گاز گلخانه‌ای متان است.
۵. سبک تغذیه‌ای گیاهخواری و وگانیسم می‌تواند ردپای آب هر فرد را تا سطح ۵۵ درصد کاهش دهد.
۶.طبق بررسی‌های مجمع محیط زیست سازمان ملل، برگرهای گیاهی ۷۵ تا ۹۹ درصد آب کمتر، ۹۳ تا ۹۵ درصد زمین کمتر و تولید گاز گلخانه‌ای ۸۷ تا ۹۰ درصد کمتری نسبت به انواع حیوانی دارند.
و در نهایت اینکه سبک تغذیه گیاهخواری و وگانیسم احتمالا تنها راه برای کاهش اثرات مخرب انسان بر محیط زیست، مصرف آب و استفاده از زمین است. موضوعی که تاثیر آن بسیار بیشتر از استفاده ماشین‌های الکتریکی و اثرات مخرب کارخانجات خواهد بود. سوال بزرگ اینکه…آیا زمان بازنگری مجدد و اصلاح سبک تغذیه‌ای ما فرا نرسیده است؟ حتی گام‌های کوچک و تدریجی در این مسیر می‌تواند اثرات شگفت‌انگیزی را خلق کند.
مراجع:
