تاکنون در همه جا خوانده‌ایم و شنیده‌ایم که شیر و پوکی استخوان ارتباط مستقیمی دارند. شیر و لبنیات، عامل مهم در جلوگیری از پوکی استخوان هستند. اما اگر کمی به آمار نگاه کنیم شاید جای تعجب باشد که دانشمندان و محققان در این خصوص اتفاق نظر ندارند و مطالعات انجام شده، نتایجی را نشان می‌دهد که بسیار جالب توجه است.
نگاهی به تحقیقات موجود این تلنگر را می‌زند که آیا افسانه شیر و پوکی استخوان به پایان خود رسیده است؟ در این مطلب قصد داریم بدون هیچ نتیجه جانبدارانه‌ای تنها مروری به مطالعات انجام شده در خصوص تاثیر معکوس مصرف لبنیات بر قدرت و استحکام استخوان‌ها داشته باشیم.
افسانه تاثیر مثبت شیر و پوکی استخوان
سال‌هاست که باور تغذیه‌ای شیر و لبنیات و تاثیر آن‌ها بر رشد دندان ها و قوی‌شدن استخوان‌ها به‌دلیل سرشار بودن آن از کلسیم در ذهن ما جای گرفته است. اما نکته جالب و تفکر برانگیز توسط دکتر Amy Lanou رییس تغذیه کمیته پزشکان مسئول در واشنگتن، بیان می‌شود.
ایشان بر اساس آمار موجود می‌گوید:«کشورهایی مثل آمریکا که سرانه مصرف شیر و لبنیات در آن‌ها بالاست بیشترین میزان پوکی استخوان را دارند در حالی‌که کشورهایی مثل ژاپن و نروژ که سرانه مصرف لبنیات معادل یک سوم مقدار توصیه شده دارند، نرخ شکستگی استخوان در آن‌ها بسیار کم است.» اما این جمله، تنها آغاز راه است و تحقیقات بسیاری در این خصوص در کشورهای مختلف و از جمله ایران انجام شده است.
مروری بر مطالعات تاثیر منفی شیر و پوکی استخوان
مطالعات گروهی از دانشمندان سوئدی نشان می‌دهد که بین مصرف شیر با افزایش مرگ و میر ناشی از پوکی و شکستگی استخوان ارتباط نزدیکی وجود دارد. آن‌ها نشان دادند که در زنان بالای ۲۰ سال، نوشیدن بیش از ۲۰۰ گرم شیر در روز (کمتر از یک لیوان) با افزایش پوکی استخوان و مرگ و میر ناشی از آن مرتبط است. ریسک این موضوع از ۲۱ درصد برای افرادی که یک تا دو لیوان شیر در روز مصرف می‌کنند تا ۹۳ درصد برای آن‌هایی که سه لیوان یا بیشتر مصرف می‌کنند، متغیر بوده است. مطالعات علمی دیگر نیز در مورد شیر و پوکی استخوان تناقض بسیاری با باورهای رایج در این خصوص دارد.
محققان دپارتمان سلامت عمومی دانشگاه سیدنی استرالیا به نام‌های R G Cumming.و R J Klineberg در سال ۱۹۹۴، نتایج مطالعات خود را در ژورنال اپیدمیولوژی، جلد ۱۳۹، شماره ۵ گزارش داده‌اند که مصرف لبنیات به خصوص در سن ۲۰ سالگی، با افزایش خطر شکستگی لگن در سنین بالا مرتبط است. این گزارش بر اساس مطالعات موردی انجام شده با موضوع عوامل خطر شکستگی لگن در افراد مسن انجام شده است.
مطالعه دیگری که توسط گروهی از محققان آمریکایی به مدت ۱۲ سال بر روی پرستاران انجام شده، نشان داد افرادی که بیشترین کلسیم را از لبنیات دریافت می‌کنند، نسبت به کسانی که به‌ندرت شیر می‌نوشند، میزان شکستگی استخوان بیشتری داشته‌اند. این تحقیق بر روی ۷۷۷۶۱ زن در سنین ۳۴ تا ۵۹ سال در سال ۱۹۹۷ انجام شده است. طبق نظر نویسندگان، داده‌های موجود این فرضیه را تایید نمی‌کنند که مصرف شیر بیشتر یا سایر لبنیات در زنان بالغ، می‌تواند مانع شکستگی لگن و استخوان شود. (مرجع: مقاله منتشر شده در ژورنال سلامت عمومی آمریکا با عنوان «کلسیم و شکستگی استخوان در زنان، مطالعه جامع ۱۲ ساله»)
نتایج تحقیقات محققان ایرانی که در دانشگاه علوم پزشکی تهران با هدایت دکتر احمد اسماعیل‌زاده و حمایت مالی بنیاد ملی علوم ایران انجام شده نیز، جالب توجه است. این گروه بر اساس بررسی جامعی نشان دادند که به‌ازای نوشیدن روزانه ۲۰۰ گرم شیر، خطر شکستگی لگن ۹ درصد افزایش می‌یابد. از آنجا که هر لیوان شیر حدود ۲۴۰ گرم است، خوردن تنها یک لیوان شیر می‌تواند خطر پوکی استخوان و شکستگی لگن را افزایش دهد. نتایج این تحقیقات در ژورنال Critical Reviews in Food Science and Nutrition در سال ۲۰۲۰ منتشر شده است.
سایر نظرات در مورد تاثیر شیر و پوکی استخوان
اما گروهی دیگر از جنبه متفاوتی به موضوع مصرف شیر و پوکی استخوان نگاه می‌کنند. اعتقاد بر این است که مصرف زیاد شیر، باعث اسیدی شدن PH خون می شود. از آنجا که کلسیم یک ماده معدنی قلیایی است، به نظر می‌رسد که بدن کلسیم موجود در استخوان‌ها را برای خنثی کردن این میزان اسیدی شدن مصرف می‌کند. بنابراین کلسیم از طریق ادرار دفع شده و در نتیجه بدن دچار کمبود این ماده می‌شود.
از طرفی شیر حاوی نوعی قند به نام دی گالاکتوز است که با پیری و آسیب به بافت سلولی بدن مرتبط است. طبق گفته محققان تزریق ۱۰۰ میلی‌گرم دی گالاکتوز بازای هر کیلوگرم وزن موش‌های آزمایشگاهی علائم بیولوژیک پیری را در آن‌ها افزایش می‌دهد. این میزان معادل خوردن یک تا دو لیوان شیر توسط انسان است.
آیا باید شیر حیوانی مصرف کنیم؟
البته اینکه تمام تقصیرهای پوکی استخوان را به گردن شیر بیندازیم، ناعادلانه است. زیرا از دست دادن کلسیم استخوان‌ها با مصرف تمام پروتئین‌های حیوانی و نه فقط شیر مرتبط است. مطالعات محققان نشان می‌دهد که افراد گیاهخوار ۸۰ ساله، در مقایسه با همه چیزخواران مواد معدنی موجود در استخوان‌های خود را کمتر از دست می‌دهند. محققان گزارش داده‌اند که در روستاهای کشور چین که بیشتر پروتئین مواد غذایی از گیاهان تامین می‌شود، میزان شکستگی استخوان در سالمندان یک پنجم کشور آمریکا است.
بجز این موضوع بهتر است از دید دیگری به موضوع نگاه کنیم. تمام پستانداران زمین، نوزادان‌شان را از شیر خود که حاوی تمام مواد مغذی لازم است تغذیه می‌کنند. با این حال بعد از رشد، به دلیل اینکه آن‌ها نسبت به شیر دچار حساسیت نسبت به عدم لاکتوز می‌شوند، دیگر بچه‌های خود را از شیر تغذیه نمی‌کنند.
در میان پستانداران، تنها انسان است که علی‌رغم عدم تحمل برخی نسبت به لاکتوز آن، تا بزرگسالی هم شیر مصرف می‌کنند. باید توجه کنیم که شیر هر پستانداری فرمول مخصوص به خود را دارد و شیر گاو هم از آن مستثنی نیست. به‌عنوان مثال شیر گاو سه برابر بیشتر از شیر انسان پروتئین دارد. این میزان برای بچه گاو مناسب است، اما برای انسان که نیاز به ترکیب متفاوتی از مواد مغذی دارد، چندان مفید نمی‌تواند باشد.
تاثیر منفی شیر و پوکی استخوان، آغاز مسیر جدید تغذیه‌ای
در نهایت اینکه متغیرهای بسیاری بجز شیر مانند ژنتیک، فعالیت بدنی، وزن، اعتیاد به الکل و سیگار، هورمون‌ها، داروها، سطح فعالیت بر سلامت استخوان تاثیر دارند. در هر حال اگر همه این عوامل را در کشورهای مختلف به یک میزان در نظر بگیریم، ارتباط بین شیر و پوکی استخوان چیزی بیش از یک تصادف است. در هر حال مطالعات انجام شده در این خصوص بسیار جالب توجه و تفکر برانگیزند و می‌تواند آغاز مسیری دیگر در سبک تغذیه‌ای انسان‌ها در جهان باشد.
مرجع:
