گیاه کاکوتی با نام علمی Zizphora Cliniopodiodes یکی از گیاهان دارویی بومی بخش‌های کوهستانی ایران و آسیا به‌خصوص خراسان شمالی، ارتفاعات زاگرس جنوبی و کرمان است. این گیاه که از دسته نعنائیان به حساب می‌آید، دارای گل‌های بنفش رنگ و ارتفاع حدود ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر است که آن‌را از سایر گیاهان متمایز می‌کند.
این گیاه که در گویش محلی مناطق مختلف کشور به نام‌هایی مانند آنخ، کاکاتو، داغ نعناسی، پیدم و اشتو هم مشهور است، طبعی گرم و خشک دارد و علاوه بر خواص غذایی، در بسیاری موارد به عنوان دارو نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مطلب به بررسی کامل خواص گیاه کاکوتی، عوارض احتمالی مصرف و نقش آن به عنوان درمان مکمل در طب سنتی ایران می‌پردازیم.
خواص گیاه کاکوتی
کاکوتی در اشکال مختلف به صورت دم‌کرده، عرق یا پودر خشک می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در هر یک از این اشکال ترکیبات موجود در این گیاه تاثیرات مفیدی بر سلامت بدن، البته به عنوان مکمل طب نوین، دارد.
۱.کمک به درمان علائم سرماخوردگی
یکی از خواص گیاه کاکوتی ضد باکتری بودن آن است، وجود ترکیبات خاص مانند تیمول، پولگون و پپیرتین در این گیاه باعث کاهش علائم بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا و سرماخوردگی می‌شود. در حقیقت دم کرده این گیاه به دلیل خلط آور و ضد التهاب بودن، نشانه‌های حاصل از این بیماری‌ها مانند سرفه و التهاب گلو را کاهش می‌دهد.
۲. کمک به بهبود عملکرد سیستم گوارشی بدن
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که کاکوتی تاثیر مثبتی در بهبود زخم معده به دلیل وجود ترکیب ضد التهابی به نام پولگون دارد. این ترکیب با کاهش ترشح اسید معده و کمک به بازسازی غشای مخاطی معده مانع از تاثیرات منفی اسید معده بر شدید شدن بیماری می‌شود. از طرفی به دلیل مقوی بودن دم‌کرده کاکوتی می‌توان از آن برای درمان التهاب و همین طور ورم و نفخ استفاده کرد.
۳. کمک به تنظیم قند خون
آزمایشات انجام شده بر موش‌ها نشان داد که عصاره گیاه کاکوتی باعث افزایش میزان ترشح انسولین در آن‌ها می‌شود. این اثر به طور مستقیم می‌تواند باعث کاهش قند خون در افراد دارای دیابت نوع یک شود. البته هر چند آزمایشات انسانی در این خصوص به انجام نرسیده است، با این حال به نظر می‌رسد کاهش سطح گلوکز خون یکی از خواص گیاه کاکوتی است که باید به آن توجه کافی را داشت.
۴. کمک به بهبود علائم اضطراب و افسردگی
مطالعات محققان نشان از تشابه الگوی رفتاری گیاه کاکوتی در بدن با قرص فلوکستین، که در درمان افسردگی مورد استفاده است، دارد. این اثر مربوط به افزایش انتقال دهنده‌های عصبی هورمون سروتونین در بدن و ترکیبات خاص موجود مانند پولگون است. همه این موارد ضمن تاثیر بر علائم اضطراب و تنش، بهبود خلق و خو، آرامش اعصاب را به‌دنبال دارد.
۵. کمک به تنظیم کلسترول بد خون
یکی از خواص گیاه کاکوتی تاثیر آن بر سطح کلسترول و تری گلیسرید خون است. علت این موضوع وجود ترکیب تیمول و کارو کرول در عصاره گیاه و مهار فعالیت آنزیم موثر در افزایش سطح چربی خون می‌باشد. این آنزیم به نام HMG-CoA یا هیدروکسی متیل گلوتاریل کوآنزیم آ ردوکتاز، در مسیر فرایندهای سلولی بدن منجر به تولید ترکیبات چربی مانند کلسترول می‌شود. در نتیجه مهار آن توسط ترکیبات عصاره گیاه کاکوتی در تنظیم سطح چربی خون موثر خواهد بود.
۶. خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالا
ترکیبات موجود در گیاه کاکوتی خاصیت آنتی اکسیدانی دارند . به همین دلیل در تقویت سیستم ایمنی نقش مهمی را ایفا می‌کنند. آنتی‌اکسیدان‌ها با پاکسازی رادیکال‌های آزاد موثر در مرگ سلول‌های بدن، نقش کاهش التهاب و تاثیر مثبت بر جلوگیری از رشد بعضی تومورها در بدن را دارند. البته این موضوع نیاز به مطالعات دقیق‌تر دارد و هیچ‌گاه جانشین درمان اصلی نیست. با این حال می‌توان آن‌را به عنوان درمان مکمل مورد استفاده قرار داد.
۷. کمک به کاهش دردهای روماتیسمی
روماتیسم مفصلی بیماری است که باعث التهاب مفاصل مانند پا و دست می‌شود. هر چند این بیماری، درمان قطعی ندارد، با این حال می‌توان برای کاهش درد ناشی از آن در بیماران از روش‌های طب سنتی و به‌خصوص دم‌کرده گیاه کاکوتی استفاده کرد. ترکیبات ضد التهابی موجود در این گیاه می‌تواند نقش مهمی در کاهش درد ناشی از تورم و التهاب مفاصل در روماتیسم مفصلی داشته باشد.
عوارض احتمالی مصرف گیاه کاکوتی
در کنار خواص گیاه کاکوتی و مزایای متعددی که مصرف آن برای سلامت بدن به‌دنبال دارد، ممکن است استفاده از آن در برخی افراد با علائم و نشانه‌های نامطلوبی همراه باشد. البته این نشانه‌ها بیشتر در صورت مصرف بیش از اندازه رخ می‌دهد. معمولا توصیه بر مصرف طولانی مدت دم‌کرد یا عرق کاکوتی نیست و حتما در این خصوص باید نظر متخصص طب سنتی را مورد توجه قرار داد.
علاوه بر این توجه داشته باشید که:
۱.کاکوتی به دلیل خاصیت قاعده‌آوری، برای زنان باردار می‌تواند موجب سقط شود. از طرفی بر جذب آهن در این دوران نیز تاثیر منفی دارد.
۲. افراد دارای فشار خون بالا مصرف این گیاه را در هر شکل آن باید محدود کنند.
۳. بعضی افراد ممکن است علائم آلرژیک نسبت به مصرف آن نشان دهند. بنابراین در صورت مشاهده هر علامتی باید مصرف گیاه کاکوتی را قطع کرد
گیاهان دارویی مفیدند اما جایگزین طب مدرن نیستند
هر چند طب سنتی در ایران بسیار مورد توجه است و پزشکان مختلفی در این خصوص به تجویز استفاده از آن‌ها در سبک روتین زندگی افراد می‌پردازند، با این حال باید توجه داشت که هیچ کدام نمی‌توانند به طور کامل جایگزین طب مدرن شوند. در حقیقت اثرگذاری استفاده از این گیاهان و از جمله گیاه کاکوتی، تنها به عنوان کمک کننده به بهبود علائم و نه درمان می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین لازم است با مطالعه در مورد خواص و تاثیرات مفید این گیاهان بر سلامت بدن، تنها با نظر پزشک متخصص مصرف آن‌ها را در برنامه روزانه خود قرار داد.
مرجع:
چکیده مقالات منتشر شده در اینترنت
نایس