نظریه‌های مختلفی در بحث وگانسیم، گیاهخواری و فلسفه آن از دید افراد مختلف مطرح شده است. یکی از این نظریه‌ها متعلق به دکتر تام ریگان ، استاد دانشگاه و فعال حقوق حیوانات، است که اعتقاد دارد انسان باید استفاده و پرورش حیوانات برای تغذیه، انجام آزمایش‌ها و شکار کردن آن‌ها به‌صورت تجاری را متوقف کند. در این مقاله تلاش می‌شود جنبه‌هایی کلی از رویکرد فلسفی ایشان در این خصوص که عمدتا بر اساس کتاب معروف وی «موضوع حقوق حیوانات» است، مورد بررسی قرار گیرد.
تام ریگان کیست؟
تام ریگان فعال استاد فلسفه آمریکایی که در سال 2017 میلادی در گذشت از جمله افراد موثر در جنبش نوین دفاع از حقوق حیوانات در جهان به حساب می‌آید. به‌عنوان یک فیلسوف تحلیلی او بر اساس نکات فلسفی دیگر نظریه‌پرداز مشهور، امانوئل کانت، نظریه خاص خود در این مبحث را طراحی کرد. وی را می‌توان یکی از تاثیرگذارترین نظریه‌پردازهای دفاع از حیوانات به حساب آورد که کتاب «موضوع حقوق حیوانات» باعث شد این موضوع به عرصه‌های فلسفی و سیاسی سوق داده شود.
هر چند تام ریگان در ابتدا گیاهخوار نبود، اما پس از انجام تحقیقات و ارایه نظریات خود در این مبحث در سن 34 سالگی سبک تغذیه‌ای لاکتو-اوو را برگزید و پس از مدت کوتاهی تبدیل به یک گیاهخوار کامل شد. او در طی فعالیت خود کتاب‌ها و سخنرانی‌های متعددی را در سراسر جهان داشت و به ترویج موضوع حقوق حیوانات و بیان نظراتش با تاکید بر گیاهخواری پرداخت. از زمان فعالیت وی این موضوع در جهان رشد بسیاری داشته است.
اصول فلسفه تام ریگان
این فیلسوف معتقد بود که هر موجود جانداری ارزش زندگی و حیات دارد و بنابراین باید با او با احترام رفتار شود. بر همین اساس حیوانات به‌عنوان یک جاندار قابلیت درک مفهوم آینده را دارند و دارای تجربیات درونی، باور، آرزو هستند. از نظر ریگان پستانداران، پرندگان و ماهی‌ها از حقوقی هم‌پایه آدمیان برخوردارند و هیچ‌وجه تمایزی با آن‌ها ندارند. بنابراین هر نوع استفاده ابزاری از حیوانات مانند مصرف گوشت و محصولاتشان، آزمایش‌های پزشکی، استفاده در سیرک‌ها و باغ‌وحش‌ها و صنعت پوست باید متوقف شود.
تام ریگان مبانی استدلال فلسفی خود را به این شکل بیان می‌کند که ما بر حیوانات از جنبه‌های مختلف مانند خوراک، پوشاک، داروها و لوازم آرایشی ستم می‌کنیم. به نوعی این موجودات را در یک سیستم نظام‌مند برای کشتن پرورش می‌دهیم. سیستمی که در پشت آن تاریخ خون‌آلودی وجود دارد.
اعتقاد اصلی ریگان در جنبش حقوق حیوانات بر این اصل استوار است که به همه جانداران در ابتدای تولد ارزش‌های ذاتی داده می‌شود و مسئولیتی در برابر انسان‌ها ندارند. از طرفی ریگان معتقد است که وگانیسم فراتر از مزایای زیست محیطی و تغذیه‌ای یک نوع سبک اخلاقی در زندگی است. اگر می‌خواهید یک زندگی اخلاقی عادلانه و بدون انتخاب‌های غیراخلاقی داشته باشید، باید از خوردن حیوانات خودداری کنید.
تام ریگان و فلسفه وگانیسم در مقابل پیتر سینگر
دیگر نظریه‌پرداز حوزه حقوق حیوانات پیتر سینگر است که تام ریگان اختلاف نظرهایی در این خصوص با وی داشت. استدلال‌های سینگر در این خصوص مبتنی بر سودمندگرایی است و بر اساس آن اخلاقی‌ترین عمل، آن چیزی شناخته می‌شود که بیشترین فایده را برای تمام افراد در بردارد. فیلسوف‌هایی که فایده باورند اساس اعتقادشان به این است که درد و لذت را به‌عنوان مبنا و اساس داشتن منافع در نظر می‌گیرند. یعنی مادامی‌که موجودی توانایی درک درد و لذت را دارد، دارای علایق و منافع بسیار زیادی است.
اما ریگان با تاکید بر ارزش ذاتی حیوانات این‌طور استدلال می‌کند که آن‌ها دارای شأن اخلاقی هستند و این شأن بر پایه حقوق آن‌هاست نه اصل سودمندگرایانه. بر همین اساس انسان‌ها موظف به محترم شمردن آن هستند و نمی‌توانند از آن به‌عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف بهره برند. هر چند این دو فیلسوف دارای وجه اشتراک بسیاری در نظریات خود هستند، با این حال ریگان معتقد است که تمرکز بر سودمندگرایی اشتباه است.
از نظر ریگان، معیار موضوع زندگی را می‌توان با موارد زیر تعریف کرد: داشتن باورها، ادراک، حافظه، احساس آینده، احساس رفاه خود، زندگی عاطفی، علایق، خواسته‌ها و اهداف. اگر موجودی این شرایط را برآورده کند، آنگاه ارزش ذاتی دارند. در حقیقت بر خلاف سینگر، که از معیارهای مالکیت به‌عنوان داشتن منافع انباشته برای تضمین ملاحظات اخلاقی استفاده می‌کند، ریگان استدلال می‌کند که هر موضوع زندگی به خودی خود یک هدف است. ارزش ذاتی موضوع یک زندگی به سودمندی بستگی ندارد. اگر چنین باشد، پس هیچ علاقه خاصی نمی‌تواند بر ارزش ذاتی موجوداتی که موضوع زندگی هستند، غلبه کند.
تام ریگان و فلسفه وگانیسم تا ایران
بررسی تام ریگان و فلسفه وگانیسم دریچه‌ای شد بر توجه به این موضوع که متاسفانه در ایران، اطلاعات عمومی در خصوص ابعاد خوراکی، پوشاک و تحقیقات پزشکی که باعث آزار و اذیت به حیوانات می‌شود بسیار پایین است. به همین دلیل آشنایی با آن‌ها و بیان مسائل در قالب مقالات و معرفی کتاب‌های مختلف می‌تواند دریچه‌ای از آگاهی را برای جامعه ایجاد کند تا در نهایت موضوع حقوق حیوانات تبدیل به دغدغه شود. هر چند در عمل این ناآگاهی عمومی در کنار نبود قوانین ناظر تشدید می‌شود؛ اما امید است انتشار نظریه‌های مختلف در این حوزه دیدگاهی جدید را در کشور ایجاد کند.
فروشگاه اینترنتی کاکوتی نیز با این رسالت می‌کوشد در کنار فروش محصولات گیاهی با ارایه مطالب متنوع در وبلاگ خود سهمش در توسعه این آگاهی را ایفا کند. امید است روزی برسد که در کشور ما نیز حقوق حیوانات به صورت همه جانبه رعایت شود؛ چه در سبک تغذیه‌ای و چه در نحوه رفتار با آن‌ها.
