در سراسر جهان سالانه تقریبا 6/5 تریلیون و یا 18 میلیارد در روز نخ سیگار خریداری می‌شود. هر چند بیشتر قسمت‌های درونی و كاغذی سیگار هنگام استفاده از بین می‌رود و می‌سوزد، با این حال فیلتر یا ته سیگار زباله خطرناكی است كه باقی می‌ماند. طبق آمار بدست آمده تنها یك سوم این فیلتر به درون سطل زباله می‌رود و مابقی در خیابان، پارك‌ها، محل‌های عمومی و محیط زیست رها می‌شوند. این فیلترها از الیاف پلاستیكی ساخته شده‌اند كه خود، مشكل دفع مناسب آن را مطرح می‌كند. از طرفی در زمان رهاسازی ضایعات سیگار در محیط، نیكوتین، فلزات سنگین و بسیاری از مواد شیمیایی همراه آن نیز به محیط زیست وارد می‌شود.
موضوعی كه با تاثیر مستقیم بر رشد گیاهان، در صورت ورود به رودخانه و دریا كه محل زیست ماهیان است، خطراتی را نیز برای این حیوانات ایجاد می‌كند. اما آیا تاكنون به‌طور عمیق به اثرات مخرب این زباله خطرناك توجه كرده‌اید؟
پرده اول: ته سیگار و الیاف پلاستیكی آن
از اواخر دهه 1930 كه دانشمندان بررسی ارتباط بین سیگار و سلامت افراد را آغاز كردند، تلاش‌‌های بسیاری برای كاهش خطرات آن انجام شد. یكی از این راه‌حل‌ها استفاده از فیلترهای پلاستیكی بود كه در دهه 1950 میلادی برای جذب بخارات و جمع‌آوری اجزای دود و همین‌طور كاهش ابتلا به سرطان ریه مصرف كنندگان مطرح شد.
امروزه 98 درصد فیلترهای سیگار از الیاف پلاستیكی به نام استات سلولز ساخته می‌شوند؛ موادی زیست تخریب ناپذیر كه به عنوان یك زباله خطرناك برای محیط زیست به حساب می‌آیند. الیاف استات سلولز نازك تر از نخ دوخت و سفید رنگ هستند و برای تولید فیلتر به صورت محكم به هم بسته می‌شوند. آنها می توانند مانند پنبه به نظر برسند؛ در حالی‌كه در عمل از جنس پلاستیك هستند.
نكته تاسف‌برانگیز این است كه فیلترها سال‌های طولانی طول می‌كشد تا تجزیه شوند و این موضوع معضل بزرگی است. از طرفی ته سیگارها مواد شیمیایی سمی را وارد آب می‌كنند كه می‌تواند تا 10 سال در این محیط باقی بماند.
پرده دوم: ته سیگار و مواد شیمیایی مضر آن
نكته دیگر و مورد توجه، وجود ماده چسبنده مایل به قهوه‌ای به نام قطران در فیلترهای سیگار است. این ماده حاوی بیشتر مواد شیمیایی آزاد شده از تنباكوی در حال سوختن و همچنین فلزات سنگینی مانند سرب، كادمیوم، جیوه و آرسنیك است. این چهار فلز سنگین، جزء فهرست مواد شیمیایی خطرناك سازمان بهداشت جهانی طبقه‌بندی شده‌اند. موضوعی كه اثرات زیست محیطی ته سیگارهای رها شده در محیط را بیش از پیش آشكار می‌كند.
فلزات سنگین می‌توانند از طریق خاك آلوده وارد زنجیره غذایی شوند. در زنجیره غذایی هنگامی كه یك حیوان یا شكارچی بزرگتر، حیوان كوچكتر دیگری كه آلوده به این سموم است را به عنوان غذا مصرف می‌كند، این مواد سمی در اثر پدیده‌ای به نام بزرگنمایی زیستی، درغلظت‌های بالاتری در بدن شكارچی سطح بالاتر تجمع پیدا می‌كنند. این غلظت بالای مواد سمی در نهایت ممكن است به انسان، به عنوان موجودی كه در بالای زنجیره غذایی زیستی وجود دارد، برسد. نمونه بارز این حالت، مصرف ماهی توسط انسان و انتقال مواد سمی در زنجیره غذایی به این شكل است.
حتی در صورت عدم جذب این مواد شیمیایی در محیط، پراكنده شدن آنها توسط باد نیز می‌تواند به تشدید آلاینده‌های هوای تنفس شده توسط انسان منجر شود. وجود این آلاینده‌های سمی در نهایت منجر به سركوب سیستم ایمنی بدن شده و تاثیر مستقیم بر سلامت افراد را خواهد داشت.
اگر از جنبه تاثیر ته سیگار به خاك هم بخواهیم نگاه كنیم ، این ضایعات در هر سال هزاران تن آرسنیك به زمین پس می‌دهند و هر یك عدد از آن می‌تواند یك متر مربع از خاك را آلوده كند. این آلودگی در آزمایشات كاهش جوانه‌زنی و ساقه‌زنی در گیاهانی را نشان می‌دهد و این یعنی موضوعی قابل توجه برای زنجیره غذایی انسان.
پرده سوم: ته سیگار و آسیب به حیوانات آبزی
این ضایعات به ظاهر كوچك، اثرات قابل توجهی به منابع آبی و حیوانات آبزی وارد می‌كنند. یافتن ته سیگار در معده پرندگان مرده دریایی، لاك پشت‌ها، ماهی‌ها و دلفین‌ها برای محققان موضوعی غیر معمول نیست. علاوه بر این یك مطالعه در سال 2011 نشان داده است كه مواد شیمیایی شسته شده از ته سیگار می‌تواند برای ماهی‌های آب شیرین و موجودات آبزی دریایی كشنده باشد.
طبق این بررسی، مواد سمی نشت پیدا كرده از ته سیگار می‌تواند نیمی از ماهی‌های درون یك سطل یك لیتری آب را از بین ببرد. همچنین ماهی‌های قزل آلا و رنگین‌كمان بعد از 28 روز تماس با مواد سمی داخل فیلتر سیگار دچار كاهش وزن شدند. آزمایش انجام شده بر روی صدف‌های دریای مدیترانه نیز نشان از جذب مواد سمی ته سیگار در داخل بدن صدف دارد. تركیباتی كه برای انسان مضر است و موجب بیماری‌های بسیاری برای وی می‌شود.
پرده چهارم: سیگارهای الكترونیكی؛ معضلی جدید
بررسی اثر ضایعات سیگارهای الكترونیكی بر محیط زیست به تازگی مورد بحث كارشناسان این حوزه بوده است. این سیگارها هم به عنوان زباله خطرناك و هم زباله الكترونیكی در نظر گرفته می‌شوند و تاكنون راه‌حل جدی برای دفع مناسب آنها پیدا نشده است. سیگارهای الكترونیكی از چهار جزء كارتریج یا غلافی كه عصاره یا محلول خاص را در خود جای می‌دهد، المنت حرارتی، باتری و دهانی تشكیل می‌شوند. در ابتدا كل سیگارها كاملا یكبار مصرف بودند؛ اما اكنون غلاف‌ها نیز قابل تعویض هستند. با این حال بعد از مدتی پلاستیك‌های غلاف‌ها كه به زباله‌ها انداخته می‌شوند، بویژه با افزایش استفاده از سیگارهای الكترونیكی، مشكل جدیدی را ایجاد كرده‌اند.
به عبارتی با اینكه شاید موضوع سمیت مواد شیمیایی ته سیگارهای معمولی به این شكل رفع شده است، اما مشكل جدیدی با نام “دفع پلاستیك” بوجود آمده كه نیاز به رفع آن دیده می‌شود. هر چند تلاش‌ها در جهت تولید انواع سیگارهای الكترونیكی زیست تخریب‌پذیر به‌دلیل هزینه بالای آن تاكنون از جانب تولید كنندگان استقبال نشده است.
راه‌حل نهایی ضایعات سیگار؛ حركت به سوی زندگی سالم
پیدا كردن راه‌حل برای دفع ضایعات سیگار مدت‌هاست كه در بسیاری از كشورهای جهان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. از تلاش در جهت وضع قانون‌های محدود كننده و تشویق به سمت استفاده از مواد زیست تخریب پذیر در فیلتر سیگار برای شركت‌های تولید كننده تا كمپین‌های متعدد برگزار شده برای جمع‌آوری ضایعات در محل‌های مشخص همراه با آگاهی‌های عمومی در خصوص خطرات سیگار كشیدن از جمله راه‌حل‌هایی هستند كه در این مورد از جانب گروه‌های مختلف محیط زیستی انجام می‌شوند.
اما ماموریت حركت به سوی جوامع پاك برای آینده‌ای بهتر و تشویق دیگران برای انجام وظایف خود در این جهت، موضوعی است كه همه ما باید به آن توجه كنیم؛ و چه بهتر كه در این مسیر یك نكته را در راس اولویت‌های خود قرار دهیم و آن‌هم چیزی نیست جز: “ترك سیگار” .
